-
"Pieta Michniowska". Pacyfikacja Michniowa jest symbolem martyrologii wsi. Fot. Dariusz Skrzyniarz (IPN)
Niemiecki niepokój wyrażany na różnych szczeblach administracji cywilnej oraz policyjnej wzbudziła aktywizacja polskich organizacji niepodległościowych na czele z Armią Krajową oraz partyzantki komunistycznej. Ważne znaczenie miał również rozwój oporu biernego na wsiach – uchylanie się od obowiązku pracy (np. wyjazdów na roboty do Niemiec) czy bojkot oddawania obowiązkowych kontyngentów płodów rolnych. Znaczne zwiększenie norm kontyngentowych wprowadzony w tym czasie przez Niemców prowadziło do zubożenia i głodu na wsiach. Jednocześnie wieś aktywnie wspierała rozwijającą się partyzantkę.
W celu spacyfikowania terenu Niemcy przeprowadzili reorganizację i wzmocnienie sił policji porządkowej (Ordnungspolizei) w terenie. Do środkowej Kielecczyzny skierowali również dobrze uzbrojone, mobilne i bezwzględne siły szybkiego reagowania (bataliony policyjne) oraz 62. zmotoryzowany (mot. zug) pluton żandarmerii dowodzony przez por. Alberta Schustera.
Przywracanie bezpieczeństwa w istocie sprowadziło się do brutalnych mordów ludności cywilnej we wsiach środkowej Kielecczyzny. Punkt kulminacyjny pasma zbrodni miał miejsce 12-13 lipca 1943 r. w Michniowie. Rozpoczęte wiosną 1943 r. masowe działania pacyfikacyjne siły niemieckie kontynuowały w regionie kieleckim do końca okupacji.
W 2023 roku mija 80 lat od wielu krwawych pacyfikacji wsi na Kielecczyźnie. Poniżej prezentujemy kalendarium pacyfikacji i akcji represyjnych przeprowadzonych przez niemieckie formacje policyjne i wojskowe w 1943 roku.
Rok 1943
- Wielka Wieś - 18 lutego i 14 października
18 lutego - 27 osób zastrzelonych albo spalonych żywcem: 2 mężczyzn (1 spalony) 10 kobiet (spalonych), 15 dzieci (9 spalonych), spalono 11 zagród. Orpo.
14 października – 3 osoby rozstrzelane w zbiorowych egzekucjach, 2 zamordowane we wsi Piasek, 10 osób wysłanych do KL Auschwitz, a 6 na przymusowe roboty; 2/I/22 SS Pol. Rgt
- Rogów - 24 lutego
Uprowadzono 135 osób, tj. 1 kobietę i wszystkich mężczyzn ze wsi. Kobieta rozstrzelana w Końskich, mężczyzn wywieziono do obozów koncentracyjnych bądź na przymusowe roboty; I zmot. batalion.
- Chotcza - 8 marca
Zamordowanych 18 osób, spalono kilka budynków; Żandarmi z Lipska; w okolicy miało miejsce także szereg mniejszych akcji w czasie których zginęło w latach 1942-1944 ponad 100 osób.
- Sobień i Skronina - 15 marca
Zamordowano 47 osób – 13 mężczyzn, 12 kobiet, 22 dzieci – z tego 16 osób spalono żywcem w olejarni; 35 mężczyzn uprowadzonych, 19 zagród spalonych; 3/I zmot. batalionu żandarmerii.
- Płucki - kwiecień
Zastrzelonych 20 Polaków (7 kobiet, 13 dzieci). Zwłoki spalone w domach. 62 zmot. pluton żandarmerii.
- Lewoszów i Szóstaki - 8 kwietnia
Zastrzelonych 28 osób (11 mężczyzn, 8 kobiet, 9 dzieci), spalone 4 budynki. Orpo z Końskich.
- Wzdół Rządowy (Wiącka i Kapkazy) - 11 kwietnia
19 osób zastrzelonych (5 mężczyzn, 5 kobiet, 9 dzieci). Orpo z Końskich.
- Luta - 18 i 22 kwietnia
Zabitych 30 osób (8 mężczyzn, 10 kobiet, 12 dzieci), z tego (4 dzieci i 3 kobiety) spalonych żywcem; Orpo z Końskich.
- Naramów - 27 kwietnia
Zamordowanych 21 osób (9 mężczyzn, 4 kobiety, 8 dzieci), nadto 2 zmarłe z ran i oparzeń (kobieta i dziecko), 5 zagród spalonych; Orpo.
- Jeziorko – 1 maja
Zastrzelonych 11 osób; 62 zmot. pluton żandarmerii dowodzony przez Alberta Schustera.
- Dąbrowa Górna (poduchowna) i Dolna (Skarbowa) - 7 i 8 maja
Zastrzelonych 45 Polaków, w tym 18 mężczyzn, 17 kobiet, 10 dzieci. Ok. 25 zagród spalonych; Żandarmeria z Kielc.
- Skałka Polska – 11 maja
Zastrzelonych bądź spalonych żywcem 92 osoby, w tym: 28 mężczyzn, 23 kobiety, 31 dzieci. Spalona cała wieś. Uratowało się tylko kilka osób; Żandarmeria z Kielc i Łopuszna oraz Landwache z Antonielowa.
- Wojciechów (leśniczówka) - 21 maja
Zastrzelono 4 osoby – leśniczego, gajowego i 2 robotników. Sipo i Żandarmeria z Jędrzejowa.
- Gębice i Żuchowiec - 24 maja, 11 listopada
24 maja zamordowanych ok. 80 osób, spalono 30 zagród. Policja Porządkowa ze Starachowic przy udziale Sipo, ubezpieczana przez Wehrmacht.
11 listopada – zamordowanych 42 osoby i spalonych dwadzieścia zagród; Policja Porządkowa.
Rozstrzelanych 21 osób, w tym 1 kobieta. 62 zmot. pluton żandarmerii ubezpieczany przez Wehrmacht z 955 batalionu zabezpieczającego.
- Mniów oraz Ćmińsk, Serbinów, Miedzierza, Smyków, Muszczarz, Przełom, Chyby, Podchyby, Raszówka - 26 maja
Zamordowane 53 osoby, w tym 11 kobiet i 15 dzieci. 35 osób spalonych żywcem w Raszówce, w tym 6 kobiet i 5 dzieci; Żandarmeria – przypuszczalnie I zmot. batalion i Sipo z Kielc.
- Psary Podlesie – 29 maja
Zastrzelonych 8 osób; 62 zmot. pluton żandarmerii Alberta Schustera.
- Bodzentyn - 1 czerwca
Rozstrzelanych 39 osób, w tym 5 kobiet. 62 zmot. pluton żandarmerii, ubezpieczany przez Wehrmacht z 955 batalionu zabezpieczającego.
- Kakonin - 2 czerwca
Zastrzelonych 9 osób; 62 zmot. pluton żandarmerii dowodzony przez Alberta Schustera.
- Strużki - 3 czerwca
Zastrzelonych i spalonych 74 Polaków (17 mężczyzn, 33 kobiety, 24 dzieci). Uratowali się nieliczni, wieś całkowicie spalona. 3/I zmot. batalion żandarmerii.
- Krajno - 4 czerwca
Zastrzelonych 27 osób, w tym 2 kobiety. Zrabowano wszystkie owce; 62 zmot. pluton żandarmerii i żandarmi z Bielin.
- Policzna - 12 czerwca
Zastrzelonych 30 osób, w tym kobiety i dzieci, budynki spalono; Żandarmeria.
- Pogłodów - 13 czerwca
Zamordowanych 18 osób, w tym 2 mężczyzn, 6 kobiet i 10 dzieci spalonych żywcem; I zmot. batalion żandarmerii i Sipo z Kielc.
- Wymysłów Podgórze – 15 czerwca
W osadzie młyńskiej oddział niemiecki prawdopodobnie z rozkazu Gerulfa Mayera zamordował 3 osoby.
- Rakówka – 18 czerwca
Policjanci z III/17 SS Pol. Rgt. pod dowództwem Aloysiusa Rogalli oraz policjanci z 11/III/17 kwaterujący w Bogorii dowodzeniu przez Adalberta Mayera przeprowadzili obławę i ujęli ponad 20 osób. Spośród pojmanych 12 osób zostało wywiezionych w pobliże wsi Nikisiałka. 29 czerwca zostali rozstrzelani w grupie 33 osób.
- Osówka – 20 czerwca
Zastrzelonych 15 osób, w tym: 7 mężczyzn, 2 kobiety, 6 dzieci; Żandarmeria z Tarłowa, Iłży, Lipska.
- Młynki – 21 czerwca
Oddział żandarmerii pod dowództwem Gerulfa Mayera pobił, obrabował, a następnie zastrzelił 10 osób.
- Karczma Miłkowska - 23 czerwca
Rozstrzelanych 15 osób, spalono 15 zagród; III/17 SS Pol. Rgt i Sipo.
- Dębno - 30 czerwca
Rozstrzelanych 29 Polaków, w tym 8 kobiet i 4 dzieci. 62 zmot. pluton żandarmerii ubezpieczany przez żołnierzy Wehrmachtu z 955 batalionu zabezpieczającego.
- Klonów - 2 lipca
Zastrzelonych 16 osób; 62 zmot. pluton żandarmerii ubezpieczany przez żołnierzy Wehrmachtu z 955 batalionu zabezpieczającego.
- Okół – 2 i 22 lipca
2 lipca rozstrzelanych zostało dziewięć osób, a 22 lipca jedenaście, a dalszych 5 spalono żywcem; Orpo.
- Bór Kunowski - 4 lipca
Zamordowane 43 osoby – 27 mężczyzn, 7 kobiet i 9 dzieci, z tego 21 mężczyzn zastrzelonych, 6 mężczyzn oraz wszystkie kobiety i dzieci spalone żywcem; III/17 SS Pol. Rgt.
- Michniów - 12-13 lipca
Zamordowanych 204 osoby w tym: 102 mężczyzn, 54 kobiety i 48 dzieci w wieku od 9 dni do 15 lat) 10 osób uwięziono, z czego 6 zginęło w obozach koncentracyjnych, 18 dziewcząt wywieziono na roboty przymusowe. Wieś doszczętnie ograbiono i spalono. Policja porządkowa z różnych pododdziałów I i II/22 SS Pol. Rgt. i III/17 SS Pol. Rgt. oraz terenowych komisariatów i posterunków, a 12 lipca także gestapowcy z Sipo Kielce.
- Niewachlów – 27 lipca
W czasie masowej akcji aresztowano kilkudziesięciu mężczyzn, z których 42 wywieziono do obozu pracy w Bliżynie, 7 wywieziono do obozów koncentracyjnych, a 12 rozstrzelano w lesie koło Sukowa; Żandarmeria i Sipo Kielce.
- Zbijów Duży – wrzesień
Zastrzelonych 12 osób; Żandarmeria.
- Boże, Małe Boże, Boska Wola, Ducka Wola, Biała Góra, Krzemień, Budy Boskowolskie – 22 września
Z wymienionych wsi uprowadzono ok. 80 osób, z których 2 mężczyzn zatłuczono na przesłuchaniu. Pozostałych wywieziono do obozów koncentracyjnych, które przeżyło ok. 10 osób; Żandarmeria i Gestapo Radom.
- Mołdawa, Zawały, Wólka Modrzejowska, Wólka Kolonia, Dębowe Pole, Borsuki, Karczma Miłkowska - 16 – 19 października
Zabitych 105 Polaków, w tym 30 kobiet, 31 dzieci. Spalono szereg zagród, a całkowicie wieś Zawały. Ok. 50 ofiar spalonych żywcem; Orpo.
- Skarżysko-Kościelne – 25 października
Rozstrzelanych 11 osób; Żandarmeria z Mirca i Skarżyska-Kamiennej.
- Janików - 8 listopada
Storturowano i rozstrzelano 17 osób, w tym 2 kobiety. Żandarmeria z Kozienic.
- Tczów – 11 listopada
Zastrzelono 30 mężczyzn i kobietę, w tym osoby z sąsiedniej wsi Borki; Żandarmeria.
- Kurzelów - 27 listopada
Skatowanych i rozstrzelanych 20 osób, 4 uprowadzonych nie powróciło. Żandarmeria z Włoszczowy i Kluczewska.
- Bichniów - 28 listopada
Zastrzelone 43 osoby; Orpo z Włoszczowy.
Oprac. Paweł Żołądek, Referat Badań Historycznych Delegatury IPN w Kielcach